به‌راوردێك له‌نێوان ده‌‌ئاكی زه‌كی هه‌ناری و ئه‌ژده‌هاك له‌ شانامه‌ی فیرده‌وسیدا

 (PP 366 – 398)

پ.ی.د.كه‌یفی ئه‌حمه‌د عه‌بدولقادر

زانكۆی كۆیه‌ – فاكه‌ڵتی په‌روه‌رده‌- به‌شی زمانی كوردی

kaify.ahmad@koyauniversity.org

م.07501188554

بڵاوكردنه‌وه‌ : 29/10/2020

DOI: https://doi.org/10.31972/jickpll19.22

پوخته‌

   كاریگه‌ربوون و كارلێكردن و كه‌وتنه‌ژێر كاریگه‌ری كه‌س و لایه‌ن و بیر و ئایدۆلۆژیا و نه‌ته‌وه‌ی دیكه،‌ پرۆسه‌یه‌كه‌ هه‌ر له‌گه‌ڵ هۆشیاریی مرۆڤدا هاتووه‌ و په‌یدابووه‌، قۆناغی جوداجودای بڕیوه‌ و له‌ژێر ناو و ناونیشانی جیاواز له‌لایه‌ن زانا و بیرمه‌ندان و ره‌وت و رێبازه‌كانی ئه‌ده‌ب و هونه‌ر و زانست و…هتد باسكراوه‌، به‌راوردی ئه‌ده‌بیش ده‌چێته‌ نێو ئه‌و چوارچێوه‌یه‌وه‌ و، ره‌گ و ریشه‌ی كۆنی هه‌یه‌، به‌ڵام وه‌كو رێبازێكی خاوه‌ن بنه‌مای زانستیی و دیاریكراو بۆ چه‌ند سه‌ده‌یه‌ك به‌ر له‌ ئێستا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌، كه‌ كاری ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و جۆره‌ كارلێكردنانه‌ ساغبكاته‌وه‌ و به‌شێوه‌یه‌كی زانستی كاریان له‌سه‌ر بكات، قوتابخانه‌ی فه‌ره‌نس له‌و باره‌وه‌ كۆنترینیانه‌ و ده‌سپێشخه‌ر بووه‌، پاشان قوتابخانه‌كانی دیكه‌ی وه‌كوئه‌مریكی و سوشیالیستی په‌یدابوون…له‌نێو هه‌موو نه‌ته‌وه‌یه‌كدا ئه‌و جۆره‌ كاریگه‌رییه‌ به‌ خه‌ڵك و نه‌ته‌وه‌ی دیكه‌ هه‌بووه. نه‌ته‌وه‌ی كوردیش وه‌كو نه‌ته‌وه‌یه‌كی خاوه‌ن پێشینه‌ و كۆن له‌و پرۆسه‌یه‌ به‌ده‌رنییه‌ و كه‌وتۆته ‌ژێر كاریگه‌ری لایه‌نی ده‌ركییه‌وه‌ و، به‌هۆیه‌وه‌ چاندین كاری ئه‌ده‌بی له‌و میانه‌دا به‌رهه‌مهێناوه‌، له‌و روانگه‌یه‌وه‌ ئێمه‌ كاریگه‌ربوونی نووسه‌رێكی كورد له‌ به‌رهه‌مهێنانی ده‌قێكی شانۆیی خۆیدا له‌ ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی رابردوو، كه‌ به‌ هه‌نگاوه‌ سه‌ره‌تاییه‌كانی نووسینی ده‌قی شانۆیی داده‌نرێت ده‌خه‌ینه‌ڕوو، كه‌ له‌بیرۆكه‌ و رووداو و په‌یام و كه‌سێتییه‌كان و شێواز و روخسار و چه‌ندین توخمی دیكه‌ی ده‌قه‌ شانۆییه‌كه‌یدا به‌هۆی ئه‌و پرۆسه‌یه‌وه‌ به‌رهه‌مهێناوه‌، ئه‌ویش نووسه‌ر (زه‌كی ئه‌حمه‌د هه‌ناری)یه‌، له‌ ده‌قی شانۆیی (دوارۆژی ده‌ئاكی زۆردار)دا، كه‌ به‌كاریگه‌ربوون و كاریگه‌ریی نووسه‌ری ناوداری فارسی (فیرده‌وسی) (حه‌كیم ئه‌بولقاسم فیرده‌وسی) ئه‌و ده‌قه‌ی نووسیوه‌، بۆیه‌ به‌پێی بنه‌ماكانی قوتابخانه‌ی فه‌ره‌نسی له‌ژێر ناونیشانی (به‌راوردی ده‌ئاكی زه‌كی هه‌ناری به‌ ئه‌ژده‌هاكی شانامه‌)، هه‌ردوو به‌رهه‌مه‌كه‌ به‌راورد ده‌كه‌ین و هه‌موو ئه‌و توخمانه‌ ساغ ده‌كه‌ینه‌وه،‌ كه‌ ده‌چنه‌ ئه‌و چوارچێوه‌یه‌وه‌و به‌ كاریگه‌ری ئه‌و نووسه‌ره‌و و ده‌قه‌كه‌یه‌وه‌ به‌رهه‌هاتووه‌.

وشه‌ گرنگه‌كان ( به‌راوردكاری، ئه‌ده‌بی نه‌ته‌وه‌یی، گاریگه‌ریی، كارلێكه‌ر، كارتێكراو،)

تەواوی توێژینەوەکە بخوێنەوە

سه‌رچاوه‌كان 

كوردییه‌كان

1. ئه‌مین، نه‌وشێروان، م، 2012، به‌ده‌م رێگاوه‌ گوڵچنین، كتێبی یه‌كه‌م، چ2، دار العربیة للعلوم، به‌یروت.
2. به‌رزنجی، د.عه‌لی، ت، 2008، كاریگه‌ری روانگه‌ له‌ نوێگه‌ری شیعری كوردیدا، خانه‌ی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی چوارچرا، سلێمانی.
3. ‌سه‌ججادی، عه‌لائه‌ددین، مێژووی ئه‌ده‌بی كوردی، 1984، بڵاوكردنه‌وه‌ی كوردستان، سنه‌.
4. عه‌لی، ئیدریس، ته‌وه‌ری ئه‌ده‌بی، 2009، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی رۆمان، سلێمانی.
5. عه‌وڵڵا، عه‌بدوڵڵا ڕه‌حمان، شیعری شانۆیی له‌ ئه‌ده‌بی كوردیدا، 2011، ئه‌كادیمیای كوردی، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، هه‌ولێر.
6. عیسا، هاوژین، ص، ، بنیاتی وێنه‌ی هونه‌ری له‌ شیعری شێركۆ بێكه‌س دا، 2009، ده‌زگای چاپ و په‌خشی سه‌رده‌م، سلێمانی.
7. فیرده‌وسی، شانامه‌، 1384، و. سدیق بۆره‌كی (صفی زاده‌)، ناوه‌ندی بڵاوكره‌وه‌ی په‌ڕته‌و به‌یان، چاپخانه‌ی ئوسوه‌، سنه‌
8. كه‌ردی، د.عه‌زیز، ئه‌ده‌بی به‌راوردكاری، 1978، كۆڕی زانیاری كورد، به‌غدا.
9. كه‌ریم، د.سه‌لام، ف، گه‌شه‌سه‌ندنی درامای كوردی 1975 – 1995، مه‌ڵبه‌ندی كوردۆلۆجی، چاپخانه‌ی ره‌نج، سلێمانی.
10. كه‌فائی، محه‌مه‌د، ع، ئه‌ده‌بی به‌راوردكاری، وه‌رگێڕانی: هه‌ژار ره‌حیمی، 2011، ده‌زگای توێژینه‌وه‌ و بڵاوكردنه‌وه‌ی موكریان، چاپخانه‌ی رۆژهه‌ڵات، هه‌ولێر.
11. گه‌ردی، د.سه‌ردار ، ا، حه‌سه‌ن، بنیاتی وێنه‌ی هونه‌ری له‌ شیعری كوردی دا(1970 – 1991)، 2004، ده‌زگای چاپ و په‌خشی سه‌رده‌م، سلێمانی.
12. محمد، ئه‌نوه‌ر،ق، پرینسیپه‌كانی ئه‌ده‌بناسی به‌راورد، 2011، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی كه‌مال، سلێمانی.
13. مه‌حمود،د. شنۆ، م، ده‌ق ئاوێزان له‌ شیعری نوێی كوردیدا، 2012، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی بینایی، سلێمانی.
14. مه‌عروف، د.كه‌مال، زانستی ئه‌ده‌بی به‌راوردكاری، 2008، ، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی چاپ و بڵاوكردنه‌وه‌ی سلێمانی، چاپخانه‌ی یاد، سلێمانی.
15. مه‌ولود، د. رێزان،ص، پێگه‌ی ژن له‌ دیدی قوبادی جه‌لیزاده‌ و نه‌زار قه‌بانیدا، 2013، ئه‌كادیمیای كوردی، چاپخانه‌ی حاجی هاشم، هه‌ولێر.
16. هه‌ناری، زكی احمد، دوارۆژی ده‌ئاكی زۆردار، 1960، نه‌قابه‌ی مامۆستایانی هه‌ولێر، چاپخانه‌ی مه‌عارف، به‌غدا.

عه‌ره‌بییه‌كان

17. حرب، طلال، اولیه‌ النص، 1999، المؤسسه‌ الجامعيه‌ للدراسات والنشر والتوزيع.بيروت.
18. الخطيب، حسام، آفاق الأدب المقارن عربيا و عالميا، 1999 ،ط2، دار الفكر، دمشق، سوريه‌.
19. دانییل، هنری باجو، الادب العام المقارن، 1997، تر، د.غسان السید، , اتحاد الكتاب العرب, دمشق.
20. ستالكنخت، نیوتن.ب، فرنز، هورست، الادب المقارن (المنهج والمنظور), 2011، تر.، د.فۆئاد عبدالمطلب، وزاره‌ الثقافه‌، منشورات الهیئه‌ العامه‌ السوریه‌ للكتاب، دمشق.
21. سرحان، سمیر، مبادیء علم الدراما، 2000، هلا للنشر والتوزیع، مصر.
22. عبود، عبده، الادب المقارن مشكلات وافاق، 1999،, اتحاد الكتاب العرب, دمشق.
23. علوش، سعید، مدارس الادب المقارن، 1987، مركز الثقافی العربی
24. غیفورد، هنری، الادب المقارن، 2013، تر.دفؤئاد عبدالمطلب, اتحاد الكتاب العرب, دمشق.
25. غيلان، حيدر محمود، الأدب المقارن ودور الأنساق الثقافيه‌، 2006،مجله‌ دراسات يمنيه‌، العدد 80 ، صنعاء، الجمهوريه‌ اليمنيه‌.
26. هلال، محمد غنیمی، الادب المقارن، 1981، ط9، دار العوده‌ ودار الثقافه‌، بیروت.
27. ويلك، رينيه، مفاهيم نقديه‌ ، 1989، تر : د. محمد عصفور، المجلس الوطني للثقافه‌ و الفنون و الآداب ، الكويت.